بانکداری صنعتی است که پول نقد، اعتبار و دیگر انتقالات مالی را برعهده دارد. بانکها مکانی امن برای ذخیره کردن پول و اعتبار اضافه فراهم میکنند. اما می‌توان دنیایی بدون آنها را تصور کرد؟
همانطور که گفتیم بانکها اعتبارات و دارایی اضافه شما را ذخیره میکنند. بانکها حساب‌ها سپرده برای شما ایجاد خواهند کرد. همچنین با استفاده از سپرده‌های خود می‌توانید وام دریافت کنید. این وام‌ها شامل وام مسکن، وام ازدواج یا واج تجاری خواهد شد.
بانکها عموما اصلی‌ترین محرک اقتصادی یک کشور هستند. بانکها نقدینگی کافی برای خانواده‌ها و تجارت‌ها را فراهم می‌آورند و به آنها امکان سرمایه‌گذاری برای آینده را خواهند داد. در حقیقت وام بانکی به شما اجازه می‌دهد که برای خرید یا سرمایه‌گذاری، میزان زیادی پول را ذخیره کنید. در این مقاله تلاش می‌کنیم که روش کاری بانکها را توضیح دهیم. اما برای درک بهتر، پیشنهاد می‌کنیم کتاب تاریخ مختصر سرمایه‌داری اثر یانیس واروفاکیس را مطالعه کنید.
روش کار چگونه است؟
بانکها مکانی امن برای ذخیره پول اضافه هستند. در حقیقت این پول‌ها هم بیمه هستند و بانک کاملا از امنیت دارایی خود و مشتریان خود آگاه است. بانکها همچنین یک مقدار سود مشخص را به حساب سپرده شما پرداخت خواهند کرد.
بعد از اینکه مردم پول خود را وارد حساب میکنند، بانک این میزان پول را تبدیل به بدهی می‌کند. بانک مرکزی به بانکها می‌گوید که تا چه حد امکان قرض دادن پول را دارند. گاهی اوقات بانکها مجبور هستند ۱۰ درصد پول را ذخیره کنند و ۹۰ درصد سرمایه خود را قرض دهند. بانکها پول را قرض می‌دهند و با درآمدی که از آن کسب میکنند، پول شما را پرداخت خواهند کرد.
انواع بانکها
انواع بانک‌های ایرانی و بانک‌های خارجی با یکدیگر متفاوت است. به همین خاطر انواع کلی را توضیح خواهیم داد و به انواع بانک‌های ایرانی هم اشاره خواهیم کرد. بانک‌های تجاری در جهان به مشتریان شخصی و تجاری خدمات ارائه می‌دهند. بانک‌های خرد، اعتبار، سپرده و مدیریت مالی را به خانواده‌های و اشخاص ارائه می‌دهند.
بانک‌های محلی هم کوچک‌تر از بانک‌های تجاری هستند. این بانکها تمرکز خود را بر روی بازارهای محلی و کوچک منعطف خواهند کرد. این بانک‌های خدمات شخصی‌تری را ارائه می‌دهند و با مشتریان خود رابطه نزدیکی ایجاد میکنند.
بانک‌های اینترنتی هم خدمات خود را از طریق وب جهانی ارائه می‌دهند. این بخش با نام E-Banking هم معروف است. دیگر بانکها هم خدمات آنلاین را ارائه می‌دهند، اما بسیاری بانکها وجود دارند که کاملا آنلاین هستند. از آنجایی که این بانکها هیچ نوع شعبه فیزیکی ندارند هزینه گزافی را ذخیره خواهند کرد. بانک‌هایی همچون ING یا Discover از این نوع بانکها هستند.
صندوق‌های ذخیره و وام هم بیشتر بر روی ایجاد وام‌های قابل تهیه برای خانواده‌ها ایجاده شده است. این صندوق‌ها برای تهیه منزل وام می‌دهند.
بانک اتحادیه یا اتحادیه‌های اعتباری هم توسط خود مشتریان خلق می‌شود. در حقیقت این نوع بانکها همان صندوق رفاه‌ها هستند. یک اتحادیه مانند اتحادیه کارگران یا به عنوان مثال صنف هنرمندان یک اتحادیه اعتباری تشکیل می‌دهد. برای ایجاد حساب در این نوع بانکها باید عضو اتحادیه باشید و مزایای شخصی را دریافت خواهید کرد.
بانک‌های سرمایه‌گذاری هم همانطور که از نام آن مشخص است، فرصت سرمایه‌گذاری ایجاد می‌کند. این بانکها برای شرکت‌ها سرمایه جذب می‌کند. در حقیقت یک شرکت سهام خود را وارد بورس خواهد کرد و این بانک برای شرکت اوراق و سهام را به فروش می‌رساند. این بانکها وظیفه خرید شرکت‌ها را هم به عهده دارند. این نوع بانکها در دهه پیشین بسیار پرحاشیه بودند. بانک‌هایی مانند گلدمن سکز، جی‌پی مورگن و مریل لینچ همگی بانک سرمایه‌گذاری بودند.
پس از سال ۲۰۰۸ و سقوط بانک لیمن برادرز، این بانکها تغییرات کاربری دادند و با قوانین بانک مرکزی تبدیل به بانک‌های تجاری شدند. با این کار، این بانکها موفق شدند که از پول دولتی برای نجات از ورشکستگی استفاده کنند.
اما بانکی که ما با آن سرکار داریم، بانک اسلامی است. از نظر تئوری، بانک‌های اسلامی سود سپرده را ممنوع خواهند کرد. همچنین این بانکها پول برای مصارف تجاری در زمینه نوشیدنی‌های الکلی، تنباکو و قمار هم ارائه نخواهند داد. سیستم یک بانک اسلامی بدین ترتیب است که بدهکار سود خود را با طلبکار به اشتراک می‌گذارد. از این طریق، اتفاقاتی مانند سقوط ۲۰۰۸ هم برای این بانکها رخ نخواهد داد.
البته که بانک‌های ایرانی چنین ایده‌ای را دارند اما مشخصا کمی بازتر هستند. بانک‌های ایرانی به دسته‌های ساده و کلی تقسیم خواهند شد. ما بانک‌های دولتی مانند بانک سپه، مسکن یا کشاورزی را داریم. بانک‌های خصوصی هم مانند اقتصاد نوین و انصار فعالیت دارند. البته برخی از این بانکها ریسک بالاتری برای ورشکستگی دارند و به همین خاطر شاهد ادغام آنها در بانک‌های دولتی هستیم.
موسسات اعتباری هم خصوصی هستند و نیاز به سرمایه کمتری برای آغاز دارند. کاسپین یک موسسه اعتباری بود. در پایان هم چندین بانک خارجی در ایران مانند بانک مشترک ایران و ونزوئلا در ایران فعال هستند.
بانک مرکزی چیست؟
بانکها بدون حضور بانک مرکزی قادر به تامین نقدینگی خود نیستند. در ایالات متحده شاهد حضور فدرال رزرو هستیم و در ایران هم بانک مرکزی فعال است. این موسسات در حقیقت نقش بانکی برای بانکها را بازی میکنند. این بانکها میزان پولی که بانک‌های پایین قادر به دریافت هستند را مدیریت میکنند. یک بانک مرکزی معمولی، چهار ابزار اصلی دارد:
- این بانکها امکان خرید و فروش اوراق بهادار از بانک‌های عضو را دارند. هنگامی که یک بانک مرکزی اوراق بهادار خریداری می‌کند، در حقیقت به ذخیره مالی افزوده است.
- همانطور که گفتیم این بانکها قوانینی را هم وضع میکنند. به عنوان مثال این بانکها کسری ذخیره بانکها عضو را مشخص میکنند و اعلام میکنند که یک بانک تا چه حد امکان قرض دادن نقدینگی خود را دارد.
- این بانکها وظیفه مشخص کردن سود سپرده و وام را هم دارند. در حقیقت رقم اصلی از سوی بانک مرکزی عنوان می‌شود.
- فدرال رزرو گاهی اوقات عملیاتی به نام پنجره تخفیف را اجرا خواهد کرد. بر اساس این عملیات بانکها یک شبه امکان قرض گرفتن پول را دارند. این پول به عنوان ذخیره مالی استفاده خواهد شد و بانکها از ورشکستگی و کمبود ذخیره نجات پیدا خواهند کرد.
سیستم بانکداری چه تغییری کرده است؟
بین سال‌های ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۰، سیستم بانکداری آمریکایی کاملا تغییر کرد و تجارت بانکی دوبرابر شد. میزان اوراق بهاداری که در این زمان تهیه شد به اندازه کل GDP ایالات متحده است. سوددهی بانکها هم افزایش یافت. در حقیقت در دهه ۷۰ میلادی، بانکها تنها ۱۳ درصد سود شرکتی را در اختیار داشتند. اما تا سال ۲۰۰۷ این رقم به ۳۰ درصد رسید.
بانکها بزرگ‌تر هم رشد سریع‌تری را تجربه کردند. در شروع دهه ۹۰ میلادی، ۱۰ بانک بزرگ دنیا ۲۶ درصد کل دارایی بانکی جهانی را داشتند، اما تا پایان دهه ۹۰ این رقم به ۴۵ درصد رسید. سهم سپرده این بانکها هم از ۱۷ به ۳۴ درصد رسید. دو مورد از بزرگ‌ترین بانکها بهترین عملکرد را داشتند. سیتی‌بانک در سال ۹۸ میلادی ۷۰۰ میلیارد دلار سرمایه داشت. در ۲۰۰۷ این رقم به ۲.۲ تریلیون دلار رسید. بانک آمریکا هم از ۵۷۰ میلیارد دلار به ۱.۷ تریلیون دلار رسید.
همه این اتفاقات چگونه رخ داد؟ جواب مقررات‌زدایی است. کنگره آمریکا چندین بار از سال ۱۹۸۰ تا ۹۹ قوانین بانکی را از بین برد. این قوانین باعث می‌شدند که بانکها تبدیل به صندوق‌های امن سپرده شوند، اما پس از مقررات‌زدایی همگی تبدیل به صندوق‌های معاملات ریسکی شدند. تمامی این مقررات‌زدایی باعث شد که بحران ۲۰۰۸ رقم بخورد و سیستم بانکی جهان تا نابودی پیش رود.
بانکداری یک سیستم پیچیده است. بانکها شریان زندگی یک اقتصاد هستند، اما اگر بدون نظارت پیش‌روی کنند و مدام صندوق‌ها و موسسات خصوصی و بدون نظارت بانک مرکزی رشد کنند، با خطر مرگ اقتصاد مواجه خواهیم شد. این اتفاق در سال ۲۰۰۸ رخ داد و اقتصاد جهان را تهدید کرد.